تنظیم خانواده به موضوعاتی می پردازد که زوجین می توانند هریکروش های پیشگیری از
بارداریرا آگاهانه و آزادانه انتخاب کنند. بطورکلی، اهداف تنظیم خانواده این است
که والدین، با درنظر گرفتن امکانات اقتصادی و قدرت روانی و جسمی خود، تعداد فرزندان
خود را تنظیم کنند. آنها با این کار در توسعه اجتماعی کشور همکاری کرده اند. در
ادامه، به بررسی اهداف و جزئیات مطرح شده در این موضوع می پردازیم.

مفهوم تنظیم خانواده

افزایش تعداد فرزندان در یک خانواده، اثرات منفی بر سلامت خانواده خواهد داشت.
همچنین، افزایش جمعیت بی رویه، موجب پیشگیری از رشد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی
جامعه می شود.با وجود عدم تناسب میان امکانات و افزایش جمعیت، برنامه ریزی های
مربوط به توسعه و رشد کشورها با اختلال مواجه می شود.

مفهوم و هدف اصلی تنظیم خانواده، جلوگیری از حاملگی های ناخواسته توسط زوجین به
منظور تامین سلامت خانواده ها و جامعه است. بدین منظور، هر خانواده نیازمند مشاوره
های صحیح توسط کادر بهداشتی است. با انجام مشاوره های مناسب در زمان مناسب، زوجین
می توانند متناسب با وضعیت بدنی خود از روش های پیشگیری از بارداری استفاده کنند.

تنظیم خانوادهرا می توان بعنوان یکی از سیاست های برنامه ریزی جمعیتی هر کشور
دانست که هر خانواده همسو با نیازهای اجتماعی و امکانات بالقوه جامعه به صورت ارادی
فرزند بیاورند. درواقع، مجموعه ای از اقدامات است که به زوجین کمک می کند صاحب
فرزندان ناخواسته نشوند و قادر به تنظیم فاصله بین فرزندان خود باشند.

تنظیم خانواده به مفاهیم زیر در حیطه سلامتی خانواده و اجتماع در قالب پیشگیری از
حاملگی های ناخواسته می پردازد:

• محدودسازی تعداد فرزندان

• جلوگیری از بیماریهای احتمالی در دوران جنینی

• جلوگیری از انتقال مشکلات ژنتیکی

• پیشگیری از زایمان های مکرر و پرخطر برای مادر

• درماین نازایی در زوجین

• تامین سلامت جسمی، روانی و اجتماعی اعضای خانواده

• تنظیم ساختار سنی مناسب در جمعیت و تامین سلامت جامعه

اهداف مهم تنظیم خانواده

مهمترین اهداف تنظیم جمعیت خانواده عبارتند از:

• کاهش مرگ مادران به علل بارداری و زایمان های متعدد و افزایش سلامتی آنها

• کاهش مرگ کودکان و پیشگیری از بروز بیماری های ژنتیکی و ناهنجاری های مادرزادی و
  سالم متولد شدن کودکان

• پیشگیری از سوء تغذیه مادران و کودکان با ایجاد فاصله مناسب میان فرزندان

• پیشگیری از زایمان های زودهنگام و دیرهنگام

• کاهش رشد جمعیت کشور

• ایجاد زمینه های مناسب بهمنظور تامین سلامتی روحی و جسمی کل خانواده

• پیشگیری از حاملگی ناخواسته و پیشگیری از سقط جنین بصورت غیرقانونی

بنابراین یکی از مهمترین اهداف برنامه های تنظیم خانواده در بخش های دولتی و خصوصی،
بهبود سلامت مادر و کودک است. این امر از طریق اطلاع رسانی به جوامع و آسان سازی
دسترسی به خدمات تحت پوشش این برنامه ها میسر می شود. بدین منظور، امروزه بیش از ده
روش برای پیشگیری از بارداری در تمامی مراکز بهداشتی درمانی و خانه های بهداشت
بصورت رایگان به مردم ارائه می گردد.

اسلام و تنظیم خانواده

اسلام تمام مصالح عالی بشری در زندگی انسان را از زوایایی وسیع نگریسته است. اسلام
با واقع بینی خود، نیازهای اساسی انسان را به گونه ای شایسته در قالب یک زندگی دسته
جمعی تنظیم نموده است. اسلام تمام جنبه ها و اهداف زندگی ازجمله تکامل جسم و روح و
بقای انسان را درنظر گرفته است. دستورالعمل های حیاتی مهمی با هدف بقای بشریت توسط
اسلام مقرر شده است.با این حال ازدواج در دین اسلام امری خجسته است اما آن را بر
افراد تحمیل و اجباری ننموده است. مجرد بودن از دید اسلام گناه نیست و مجازاتی برای
آن درنظر گرفته نشده است. شریعت اسلام ازدواج را بر افرادی که دارای شرایط جسمانی،
اقتصادی و اجتماعی مناسب و قادر به انجام وظایف زناشویی نیستند تحمیل نمی کند.

مذاهب بزرگ، هر جریان طبیعی ازجمله تولد فرزند را ناشی از اراده و خواست خدا می
داند. اما در تفسیر چگونگی این رابطه و جزئیات طبیعی و خواست یا اراده انسان و اثر
اراده خداوند، اختلافاتی میان مذاهب مشاهده می شود.

مهمترین توصیه ها در تنظیم خانواده

• دختران قبل از رسیدن به سن 18 سالگی باردار نشوند. بارداری قبل از این سن ممکن است
  برای سلامتی آنها خطرناک باشد و ممکن است از لحاظ فیزیکی آمادگی لازم را نداشته
  باشند.

• بارداری و زایمانپس از سن 35 سالگی نیز خطرآفرین است. بخصوص برای زنانی که 4 بار
  زایمان کرده اند و با سن بیش از 35 سالگی بخواهند مجدد باردار شوند.

• به منظور حفظ سلامتی مادر و نوزاد، مادرانی که قصد بارداری مجدد دارند، بهتر است
  صبر کنند تا فرزند کوچکشان حداقل دو ساله شود. درغیراینصورت، این فرزند با سوء
  تغذیه و اختلال در رشد مواجه می شود.

• علاوه براین، پس از هر حاملگی و زایمان، حداقل دو سال زمان لازم است تا بدن مادر
  کاملا بهبود یابد و شرایط لازم برای بارداری مجدد را داشته باشد.

مهمترین اثرات و مزایای تنظیم خانواده

• بهبود اوضاع مالی هر خانواده

• بهره مندی زوجین از تعلیم و تربیت بهتر برای فرزندانشان

• ایجاد ثبات بیشتر در خانواده ها

• ارتقاء مشارکت زنان در فعالیت های اجتماعی و اقتصادی

• داشتن تعداد فرزندان دلخواه باتوجه به شرایط خانواده

• پیشگیری از تولد کودکان ناخواسته

• پیشگیری از سوء تغذیه مادران و کودمان

• کاهش مرگ و میر مادران و کودکان به واسطه ناهنجاری ها و اشتباهات زوجین

• کاهش رشد جمعیت و بهبود تناسب و هماهنگی میان توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
  جامعه

روش های پیشگیری از بارداری

روش های مختلفی به منظور پیشگیری از بارداری در تنظیم خانواده وجود دارد. استفاده
از هریک از این روش ها بستگی به سبک زندگی، مشکلات سلامتی و سایر شرایط زوجین
دارند. درصورت مناسب نبودن هریک از روش ها، بهتر است به کمک پزشک خود و با مشورت
زوجین با یکدیگر، آن را بازنگری کرده و تغییر دهید.

بطورکلی، روش های پیشگیری از بارداری در ۴ دسته طبقه بندی می شوند:

• روش های طبی: در این روشها، به منظور پیشگیری از بارداری از قرص یا آمپول استفاده
  می شود.

• روش های جراحی: جراحی های توبکتومی و وازکتومی برای پیشگیری از بارداری بکار می
  روند.

• روش های مکانیکی: در این روش از هریک از ابزار مانندکاندوم، دیافراگم، اسفنج،
  کلاهک، IUD به منظور پیشگیری از بارداری استفاده می شود.

• روش های طبیعی: روش های ریتم و منقطع در این دسته قرار دارند.