باستان‌شناسان حدود سال ۱۳۹۴ در «چگاسفلی» ـ منطقه‌ای در جنوب شرقی خوزستان ـ گورستانی باستانی را با بیش از پنج‌هزار گور کشف کردند. از بین آن‌ها ۱۰ گور آجری بود. به جز گورهای انفرادی، ‌برخی گورها دسته‌جمعی بودند، فقط در یک گور ۵۲ اسکلت شناسایی شد و در گور دیگری ۱۲۰ اسکلت انسان.

باستان‌شناسان از شیوه دفن و شکل جمجمه برخی اسکلت‌ها دریافتند گورهای چگاسفلی متعلق به افرادی با جایگاه مذهبی و اجتماعی بسیار بالا است؛ تقریبا همه گورها در یک جهت جغرافیایی و با ظرافت خاصی ساخته شده‌اند و فرم جمجمه‌ها خربزه‌ای شکل است، عباس مقدم ـ باستان‌شناس چگاسفلی و سرپرست کاوش‌های این گورستان تاریخی ـ گفته است: به جز گورهای چاله‌ای که شامل گور خفتگان منفردند، گورهای سنگی و آجری از نوع گورهای دسته‌جمعی نیز هستند و شواهد نشان می‌دهد که برخی اسکلت‌ها دوباره در گورها گذاشته شده‌اند و برخی نیز به شکل اولیه پابرجا هستند.

خاتون ۶۰۰۰ ساله را هم در یکی از همان گورهای انفرادی پیدا کردند. نظر باستان‌شناسان بر این بود که با زنی ذی‌نفوذ در دوره تاریخی خود روبه‌رو شده‌اند. عباس مقدم درباره کشف خاتون گفته است: در میان ۱۰ گور کاوش شده، سه تدفین منفرد وجود دارد. دو تدفین آن متعلق به دو مرد است. یکی از گورها هیچ شئ‌ایی به‌همراه نداشت، فقط اسکلت بود. وضع گور هم مناسب نبود. جسد او را در یک چاله ساده گذاشته بودند. در گور دیگر هم فقط یک ظرف مسی کوچک وجود داشت که پای اسکلت قرار داده بودند. وضعیت خاتون اما فرق داشت. زن را به شیوه چمباتمه‌ای یا جنینی دفن کرده بودند. این تدفین یکی از روش‌های تدفین در جهان باستان است.

عباس مقدم نام این زن را «خاتون» گذاشته است. در گور او، یک لگن مسی بزرگ، یک کوزه مسی، یک سنجاق سر، دو کاسه مرمرین، یک جام سفالی، یک خنجر، یک شمشیر بزرگ و مقدار زیادی قلاب‌های بافندگی قرار داشت. نزدیک پیشانی خاتون هم یک سنگ وزنه گذاشته بودند. این اشیاء را همراه فرد دفن می‌کردند تا در دنیای پس از مرگ به‌کار او آید.

خاتون چگاسفلی را اواخر سال ۱۳۹۷، بدون اشیاء در گور نهاده، به موزه شوش انتقال دادند و آن اشیاء هم در اختیار امین‌اموال میراث‌فرهنگی رامهرمز قرار گرفت. تا این‌که مدتی پیش عباس مقدم خبر داد: گورنهاده‌های خاتون به موزه شوش منقل شده است. بیژن حیدری‌زاده ـ مدیر پایگاه میراث‌جهانی شوش ـ هم تایید کرد که این اشیاء در ویترین مربوط به این تدفینِ پیش از تاریخ، همانند وضعیت اولیه‌ای که کشف شد، قرار گرفته و با این انتقال، ویترین آرامگاه زن شش‌ هزار ساله چگاسفلی در موزه باستان‌شناسی شوش پس از سه و نیم سال تکمیل شد.

به گفته حیدری‌زاده، چگاسفلی یک مکان آیینی بسیار مهم است که در دشت زیدون و در حاشیه جنوبی رودخانه زهره شهرستان بهبهان در استان خوزستان قرار دارد و یکی از وسیع‌ترین محوطه‌های پیش از تاریخ در جنوب‌غربی ایران است که متعلق به دوران ۴۷۰۰ تا ۳۸۰۰ پیش از میلاد است. پیرامون محوطه چگاسفلی نیز ناحیه‌ای قرار دارد که ساکنان باستانی محوطه، مردگان خود را در آن‌جا به خاک سپرده‌اند که دریافت‌های اولیه باستان‌شناسان از گورستان این محوطه نشان می‌دهد، سنت تدفین در تل چگاسفلی واقع در جنوب‌غربی ایران منحصربه‌فرد بوده و نظیر آن در هیچ مکان دیگری یافته نشده است.

تل چگاسفلی در دهه ۱۹۷۰ میلادی توسط هیأتی به سرپرستی «هانس نیسن» از موسسه‌ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو شناسایی شد. بعدها «رینهارد دیتمن»، به تفصیل به الگوهای زیستگاهی دشت‌های بهبهان و زهره پرداخته است.

در الگوهای زیستگاهی ارائه شده توسط دیتمن، از تل چگاسفلی به عنوان یکی از کانون‌های مهم زیستگاهی در اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد نام برده شده است. در سال ۱۳۸۸ شمسی، کامیار عبدی طی یک برنامه بررسی و شناسایی آثار شهرستان بهبهان، از آثار شناسایی شده توسط دیتمن بازدید کرد و پس از آن، متعاقبا به همت زنده‌یاد گنجی، تل چگاسفلی درسال ۱۳۸۸ به شماره ۲۸۸۲۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

در حدود نیم قرن گذشته، به محوطه‌ی تاریخی تل چگاسفلی بارها تعرض شده است. ابتدا شرکت‌های نفتی بریتانیایی و امریکایی عرصه‌ محوطه را مکان مناسبی برای اسکان موقت عوامل فنی خود یافتند. پس از اصلاحات ارضی و اعطای زمین به دهقانان، رفته رفته آبادی‌های خرد و کوچک اطراف محوطه تل چگاسفلی، عرصه‌ محوطه را اشغال کرده و روستائیان خانه‌های خود را روی آن ساختند و در چند سال اخیر هم به بهانه جدول‌کشی برای دفع آب‌های سطحی و عبور خط لوله گاز با لودر به جان این منطقه افتادند.

بیشتر بخوانید:

واقعه عاشورا در پرده نقاشی قهوه‌خانه‌ایموزهگرمابه پهنه سمنان

شاه مظفر، از سرقت در آشفتگی تا شفافیت در کریستیز

233231