ایامی که از دیرباز مورد توجه اهل دیانت و معرفت با برگزاری مراسم و آیین‌های مذهبی بوده است. در این بین، ماه مبارک رمضان و ایام لیالی قدر اهمیت خاصی در بین اهل خیر و نیکوکاری به‌ویژه واقفان صحن و سرای رضوی در گذشته داشته، چنانکه اسناد تاریخی نشان می‌دهد بعضی از این نیک‌اندیشان تمام یا بخشی از املاک و اموال خود را برای انجام امور خیر در این ماه مبارک وقف کرده‌اند. در این مجال به بعضی از این وقف‌نامه‌ها نگاه کوتاهی می‌کنیم تا با راه و رسم مهربانی در ماه میهمانی خدا در گذشته‌های دور بیشتر آشنا شویم.

برگزاری مجالس عزاداری

جمعی از واقفان دریادل در ادوار گذشته به منظور بهره‌مندی از فضیلت ماه مبارک رمضان و نیل به ثواب و پاداش اخروی بیشتر، در وقف‌‌نامه‌های خود تأکید کرده‌اند تا درآمد و عواید حاصل از موقوفات آنان به منظور تعظیم و ترویج شعائر مذهبی و تقویت مبانی دینی، برگزاری مجالس تعزیه‌داری، اطعام روزه‌داران، کمک به فقرا و مستمندان و... در این ماه به ‌ویژه ایام شهادت حضرت علی(ع) هزینه شود. مرحوم سلطان حسين ميرزا نيرالدوله در سال 1316 هجری قمری، رقبات عدیده‌ای را در نیشابور بر بارگاه ملکوتی رضوی وقف کرد تا درآمد این موقوفات برای مصارف مختلفی از جمله روشنایی حرم مطهر و روضه‌خوانی به شرح مندرج در وقف‌نامه هزینه شود. در این بین، بخشی از درآمد این موقوفه باید همه ساله برای روضه‌خوانی در بعد از ظهر سه روز قدر ماه مبارک رمضانبر سر مقبره واقف و همچنین اهدای مبلغی (برابر با شرایط مندرج در وقف‌نامه) به فقراي زوار و غيرزوار، سادات و غيرسادات مستحق در روز بیست و سوم رمضان در همین مكان صرف شود. همچنین مرحوم ميرزا محمد حسين حسینی ملقب به «عضدالملك»، شش دانگ يك رشته قنات مشهور به اراضي چهارطاقي موسوم به حسين‌آباد را با اراضي آن در سال 1274 قمری بر بارگاه حضرت رضا(ع) وقف کرد تا يك سهم درآمد آن، صرف تعزيه‌داري سالروز شهادت امام علي(ع) در روز بيست و يكم ماه مبارك رمضان در درب مبارك حرم مطهر (نه در جاي ديگر) و همچنین شام خدام والامقام و روضه‌خوان در كشيك‌خانه مباركه خدام در این شب شود.

توجه به اقشار محروم

بررسی بعضی از وقف‌نامه‌های قدیمی موقوفات ماه رمضان حرم مطهر رضوی روایتگر توجه واقفان به فقرا و مستمندان در این ماه است. چرا که از گذشته‌های دور این ماه پرفضیلت، فرصتی برای توجه به اقشار محروم و کم‌برخوردار جامعه بوده است. از سویی دیگر، بیشتر این رقبات شامل مزرعه می‌شود؛ به‌طور نمونه مرحوم محمود بیگا رقباتی شاملپنج دانگ كل مزرعه خيرآباد محراب خاني معروف به محمودآباد، دو دانگ قنات درویش‌بیگ و شش و نیم جریب زمین در مشهدمقدس را در سال 1120 قمری بر آستان قدس رضوی برای مصارف نایب‌الزیاره واقف و ایتام سادات وقف کرد. طبق این موقوفه علاوه بر مصارف مذکور، بقیه عواید و درآمد حاصله از رقبات باید صرف حلیم ماه مبارک رمضان برای مستحقان شود و اگر درآمد از ماه مبارک رمضان اضافه آید، صرف حلیم سایر اوقات سال گردد. همچنین مرحوم ميرزا حسين فرزند سيد محمد جعفر محرر در سال 1281 قمری، رقباتی را شامل يك زوج از شش زوج مزرعه حجي‌آباد، يك ششم از دو ربع و نيم قلعه مهدي‌آباد، سه خمس دو حجرطاحونه واقع دركنار نهر شاهي،سه خمس اشجار بالاي جوي و پايين جوي طاحونه مزبور، اراضي ميان باغ به مساحت سه جريب و هفتاد جويه ميمي واقع در پشت نهر شاهي را بر حضرت ثامن الائمه(ع) وقف کرده است تا هر ساله يك ثلث درآمد موقوفات مزبور صرف افطاري طلاب، فقرا و مساكين شود.

مرحوم مصطفي قلي‌خان افشار، یکی دیگر از واقفان این آستان ملکوتی است که يك زوج از 9 زوج مزرعه خين عرب را در سال 1275 قمری بر حرم مطهر رضوی وقف کرد تا درآمد این موقوفه صرف خادمان حضرت رضا(ع) و قهوه كشيك‌خانه خدام و منسوبان و كاركنان از صادرين و واردين شده و اگر چيزي اضافه آيد در ماه مبارك رمضان در اول افطاري، صرف چاي و قند كشيك‌خانه مباركه شود.

بانوی خیراندیش؛ مرحومه شهربانو بیگم نیز شش‌دانگ مزرعه ده مظفر را در سال 1213 قمری بر بارگاه ملكوتی حضرت رضا(ع) وقف کرد تا علاوه بر سوخت حرم مطهر و مسجد جامع گوهرشاد، بخشي از درآمد آن در ماه مبارك رمضان و شب‌هاي جمعه و ليالي قدر، صرف سوخت و روشنايي مسجد بالا سر مبارك(به گونه‌ای كه دو چراغ تا صبح روشن باشد) شود. همچنین حاج محمد حسن ميرزا منتصرالملک، يك باب كاروان‌سرا در مشهد را با تمام دكاكين متعلق به آن در سال 1320 قمری بر آستانه مقدسه حضرت رضا(ع) وقف کرد تا بخشی از عواید و درآمد این موقوفهبه اختيار متولي مسجد گوهرشاد و با اطلاع و استحضار فراش باشي كل پنج كشيك، صرف روضه‌خوانیدر ماه مبارک رمضاندر شبستان گرم، جنب كشيك‌خانه این مسجد شود.