روزنامه ایران:اگرچه در روزهای و ماه‌های اخیر، شاهد بارش پراکنده برف و باران در کشور بوده‌ایم و حتی سیلاب‌هایی نیز در این مدت رخ داد؛‌ اما سدهای خالی کشور نشان می‌دهد که هنوز شرایط منابع آبی ایران وضعیت مطلوبی ندارد. ضمن آنکه تراز سفره‌های آب زیرزمینی نیز منفی است و برداشت آب بیش از ورودی‌ها بوده است.

براساس آخرین گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران تا تاریخ 18 دی 1400، تنها 38 درصد ظرفیت کل مخازن سدهای کشور پرشدگی داشته‌اند و حتی میزان آب موجود در مخازن سدهای ایران از ابتدای سال آبی جاری 28 درصد کمتر از مدت مشابه سال آبی قبل بوده است. این درحالی است که سال آبی 1400-1399 بسیار خشک و در نیم قرن اخیر کم بارش‌ترین بود. اما راهکار کشوری که منابع آبی محدودی دارد اما مصارف آبی آن پیوسته در حال افزایش است، چیست، تا با مشکلات ناشی از کم آبی و مسائل اجتماعی مواجه نشود؟ اغلب کارشناسان حوزه آب، یک نسخه برای این مسأله می‌پیچند که در ادامه از زبان 3 کارشناس آمده است.
ابتدا سهم محیط زیست را کنار بگذاریم
اگرچه ایران درگیر کم بارشی و بحران‌های آبی است اما‌ استاد دانشگاه امیرکبیر می‌گوید: «باید از منابع آب تجدیدپذیر ابتدا سهم محیط زیست را کنار گذاشت تا بقای اکولوژی ایران تضمین شود.»
به اعتقاد رضا مکنون‌، فقط 40 تا 60 درصد منابع طبیعی آب را باید برداشت کرد. راهبرد اصلی برای ایران، سازگاری با تغییر اقلیم و آینده خشک‌تر است.
اصلاح مصرف در کشاورزی، صنعت و شرب
مکنون بخشی از راه حل سازگاری با کم آبی را بازتعریف مصارف می‌داند و می‌گوید: «برای بخش شرب، می‌توان مصرف را با استفاده از راهکارهایی تا 50 درصد کاهش داد.»
سرانه مصرف آب شرب در ایران حدود 220 لیتر در شبانه روز است و این رقم در استان‌هایی مانند تهران به بیش از 300 لیتر در شبانه روز نیز می‌رسد.
استاد دانشگاه امیرکبیر برای بخش کشاورزی توصیه می‌کند: «در این بخش باید ارزش تولیدات کشاورزی به ازای هر متر مکعب آب ملاک کاشت محصول قرار بگیرد. این نسبت باید با کاشت محصولات با ارزش و کاهش مصرف آب، به دو برابر و بیشتر افزایش یابد.»
مکنون برای مصارف صنعتی نیز ارزش تولیدات به ازای هر متر مکعب آب مصرفی را مهم می‌داند و می‌گوید: «در جهان برای بخش آب و توریسم این نسبت به بیش از 200 دلار به ازای هر متر مکعب آب هم می‌رسد.»
4 الزامی که باید رعایت شود
اما اگر توسعه با استفاده از منابع آب غیرقابل تجدید بخواهد دنبال شود، باید یک‌سری الزامات رعایت شود. نخست، ارتقای فرایند و تکنولوژی‌های مصرف آب؛ دوم، بازچرخانی فاضلاب شهری؛ سوم، بازچرخانی فاضلاب صنعتی در داخل کارخانه‌ها و چهارم، شیرین‌سازی آب دریا در فواصل نزدیک سواحل.
مکنون بر این 4 پیش نیاز تأکید می‌کند و بارورکردن ابرها و استفاده از آب‌های ژرف را در آخر لیست راه‌حل بحران کنونی قرار می‌دهد. چراکه راهکارهای ارزان‌تر و مناسب‌تری هنوز برای ایران وجود دارد.
بازچرخانی آب در ایران هنوز کافی نیست
در همین راستا، کارشناس آب و قنات و دبیر کانون تفکر آب دانشگاه یزد با بیان اینکه بازچرخانی آب و استفاده از پساب هنوز به سطح قابل قبولی در کشور ما نرسیده است، می‌گوید: «استفاده از پساب تصفیه شده در کشاورزی و صنعت باید به جد دنبال شود. این یک منبع مهم تأمین آب در جهان است.»
علی اصغر سمسار یزدی ادامه می‌دهد: «از طریق بازچرخانی فاضلاب می‌توان آب غیرمتعارف را جایگزین بخشی از مصارف منابع آبی کشور کرد و به این ترتیب وابستگی تولیدات کشاورزی و صنعتی به نزولات جوی را کاهش داد.»
گفتنی است که در کشور ما سالانه حدود 40 میلیارد مترمکعب پساب تولید می‌شود که کمتر از 2 میلیارد متر مکعب آن بازیافت می‌شود. بخش قابل توجهی از این پساب تولیدی در طبیعت رها می‌شود و به این ترتیب نه تنها بحران را کاهش نمی‌دهد، بلکه خود بحران زا می‌شود. چراکه منابع محدود آب سالم را با ضریبی در حدود 7 الی 14 برابر آلوده می‌سازد. اما از پساب تصفیه شده می‌توان برای کشاورزی، صنعت و حتی تغذیه آبخوان‌ها استفاده کرد.
لزوم کاهش تلفات آب در شبکه
سمسار یزدی در بیان راهکارهای تأمین نیاز آبی کشور ادامه می‌دهد: «تلفات آب در شبکه یا آب به حساب نیامده در شهرهای مختلف ایران بین 15 تا 30 درصد است که اگر منابع مالی لازم تأمین و با بازسازی شبکه از این تلفات جلوگیری شود، به آن معناست که 15 تا 30 درصد آب شرب و بهداشتی، به‌عنوان یک منبع جدید به منابع تأمین آب کشور اضافه خواهد شد.»
او همچنین می‌گوید: «جداسازی آب شرب از مصارف بهداشتی راهکار دیگری است که در برخی از شهرهای کشور باید دنبال شود. چه الزامی وجود دارد که کیفیت آب شرب با آب مصرفی برای دوش گرفتن، لباس شستن و یا سیفون توالت‌ها یکی باشد؟ استاندادها باید رعایت شود اما نه به اندازه استانداردهای مورد قبول برای شرب.»
انتقال آب دریا، با اولویت شرب
هدایت فهمی، کارشناس ارشد حوضه آب می‌گوید: «باید ابتدا مصارف آب را در 3 بخش شرب، کشاورزی و صنعت کاهش داد و مصارف غیرضروری را اصلاح کرد. در مرحله بعد به بازچرخانی فاضلاب و استفاده از پساب تصفیه شده برای مصارف غیر شرب اقدام کرد. پس از گزینه استفاده از آب خاکستری و نامتعارف در حوضه آبریز، موضوع انتقال آب از دریا و شیرین‌سازی آن مطرح است که باید با اولویت شرب انجام شود.»
او ادامه می‌دهد: «انتقال آب از دریا از نظر فنی امکان‌پذیر است؛ اما نه در کوتاه مدت. ضمن آنکه در اغلب حوضه‌های آبریز ایران ظرفیت استفاده از آب‌های نامتعارف در حوضه وجود دارد. مانند کم آبی اصفهان که استفاده از آب‌های نامتعارف، بازچرخانی فاضلاب و پساب بویژه برای صنعت و کشاورزی می‌تواند در کنار اصلاح الگوی مصرف آب و بازنگری در الگوی کشت و آبیاری کشاورزی، مشکل کم آبی را تا اندازه‌ای حل کند.»
فهمی اذعان می‌کند: «انتقال و شیرین‌سازی آب دریا بیشتر در سواحل و شعاع مشخصی نسبت به دریا توجیه‌پذیر است. انتقال آن به مناطق مرکزی هزینه را تا 2 برابر افزایش می‌دهد و چندان برای صنعت و کشاورزی توجیه ندارد. با این حال انتقال آب دریا برای مصارف شرب (درصورت بهینه‌سازی مصرف بواسطه فرهنگسازی و استفاده از تکنولوژی‌ها) نه تنها توجیه‌پذیر است، بلکه برای انجام تکالیف و وظایف دولت‌ها ضروری است. برای مثال برای مصارف شرب و بهداشتی در منطقه سیستان و بلوچستان توجیه دارد.»
این کارشناس آب درباره تأمین نیاز صنعت نیز می‌گوید: «به شرط رعایت جنبه‌های زیست محیطی صنایع هم اگر خودشان حاضر به سرمایه‌گذاری باشند، این کار برای صنعت هم قابل پذیرش است. اما در مجموع اهمیت نمک‌زدایی و شیرین‌سازی آب دریا را نمی‌توان رد کرد و باید روی آن تمرکز بیشتری داشت»
واردات آب مجازی و کشت فراسرزمینی
فهمی با اشاره به اینکه استفاده از تکنولوژی‌ها برای کاهش تبخیر آب‌های سطحی موجود در ایران امری ضروری است، اذعان می‌کند: «اما در کنار آنچه گفته شد ساماندهی کشت فراسرزمینی و واردات آب مجازی الزامی است. باید بعد از اصلاح مصرف و استفاده از تکنولوژی‌های نوین کشت و آب‌های نامتعارف به راهکارهایی مانند کشت فراسرزمینی و واردات آب مجازی نیز که همین حالا هم انجام می‌شود، پرداخت.»
به گفته این کارشناس، کشت فراسرزمینی در دنیا مرسوم است و از نظر اقتصادی و سایر منظرها از جمله قدرت نفوذ در کشورهای دیگر بویژه کشورهای همجوار اهمیت دارد.
راه‌حل کم آبی، مربوط به یک بخش نیست
براساس آنچه گفته شد، وزارت نیرو تنها مسئول سازگار کردن کشور با خشکسالی نیست. وزارت جهاد کشاورزی بواسطه مصرف 92 درصدی بخش کشاورزی از منابع آبی و وزارت صمت به سبب ارتباطی که با صنایع و تجهیزات کاهنده مصرف آب دارد، نیز در این بخش مسئول هستند. وزارت جهاد کشاورزی باید الگوی مناسب کشت در هر منطقه و شیوه‌های نوین آبیاری کم مصرف را کنترل کند. در همین حال بهره‌برداران و مصرف کنندگان هم جزئی از راه‌حل هستند. بدون همراهی مصرف‌کنندگان اجرای برنامه‌ها ممکن نیست.

بــــرش

راهکارهای کاهش بحران آب در ایران به ترتیب اولویت:

■ اصلاح و بازنگری مصرف در بخش شرب و بهداشت، کشاورزی و صنعت
■ بهبود سیستم‌های آبی موجود، استفاده از تکنولوژی برای کاهش تبخیر آب‌های سطحی و همین‌طور کاهش تلفات شبکه
■ مدیریت آب در مزارع کشاورزی، کاهش تعرق، تبخیر از سطوح خاک و تلفات نفوذ، استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و اصلاح الگوی کشت
■ استفاده مجدد از آب و بازچرخانی فاضلاب برای مصارف غیر شرب
■ انتقال و شیرین‌سازی آب دریا با اولویت شرب و بهداشت
■ کشت فراسرزمینی
■ بارور کردن ابرها
■ استفاده از آب‌های ژرف

انتهای پیام/