در سالیان اخیر و با پیشرفت تجهیزات روان‌درمانی، بیماری‌های اعصاب و روان دیگر صرفا با دارو درمان نمی‌شوند. در حال حاضر درمان‌های غیردارویی مختلفی هم در دسترس هستند که با کمک‌گرفتن از آنها می‌توان مشکلات روانی متعددی را درمان کرد و علائم‌شان را بهبود بخشید. در این مطلب، دکتر فرامرز ذاکری، متخصص اعصاب و روان (روان‌پزشک)، ما را با درمان‌های غیردارویی بیماری‌های اعصاب و روان آشنا خواهند کرد. ایشان همچنین به سؤال‌های رایج دراین‌باره پاسخ خواهند داد. همراه ما بمانید.

معرفی دکتر فرامرز ذاکری، متخصص اعصاب و روان

این مقاله حاصل گفت‌وگوی «چطور» با دکتر فرامرز ذاکری است. ابتدا کمی با پیشینه علمی دکتر ذاکری آشنا خواهید شد و پس از آن، از پاسخ سؤالات رایج درباره درمان‌های غیردارویی بیماری‌های اعصاب و روان خواهید خواند.

۱. چه زمانی و با چه نشانه‌هایی باید به روان‌شناس مراجعه کرد، و چه زمانی و با چه نشانه‌هایی به روان‌پزشک؟

معمولا برای خود بیمار کمی پیچیده و دشوار است که بر اساس نشانه‌ها و علائمی که دارد تشخیص دهد که باید به که مراجعه کند: روان‌پزشک یا روان‌شناس. بنابراین در ابتدای امر تفاوت چندانی ندارد که بیمار به کدام متخصص مراجعه می‌کند. کسی که احساس می‌کند مشکل اعصاب و روان دارد، هم می‌تواند به روان‌شناس مراجعه کند و هم به روان‌پزشک. برای مثال اگر بیماری به روان‌شناس مراجعه کند و او تشخیص دهد که بیمار به درمان دارویی نیاز دارد، او را به روان‌پزشک ارجاع خواهد داد. عکس این مسئله هم صادق است.

البته اختلال‌های روان‌شناختی به‌طور کلی نشانه‌هایی دارند که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.

در صورت تجربه این نشانه‌ها بهتر است بیمار ابتدا بهروان‌پزشکمراجعه کند:

• تغییرات خلقی، مثل احساس ناامیدی، اندوه و افسردگی، افکار منفی یا افکار پیرامون مرگ؛
• اختلالات سایکوتیک، مثل ختلالاتی با علائم توهم‌هایی مثل توهم بینایی یا شنوایی، هذیان بدبینی و هذیان گزند و آسیب، رفتارها و تکلم آشفته؛
• اختلال خواب؛
• کاهش اشتها یا انرژی؛
• اختلال اضطرابی که به‌صورت تحریک‌پذیری، اشتغال ذهنی و دل‌شوره مشخص می‌شوند؛
• تغییر در تفکر و قضاوت؛
• اعتیاد و وابستگی به مواد؛
• اختلال حافظه؛
• نقص توجه؛
• بیش‌فعالی در کودکان؛
• اختلال‌های شبه‌جسمی (زمانی که بیمار مشکلی جسمی پیدا می‌کند، مثلا در دستگاه گوارش یا قلب، اما ریشه مشکلش به اختلال‌های اعصاب و روان برمی‌گردد و از نظر جسمی مشکلی ندارد).

۲. آیا روان‌پزشک‌ها برای درمان بیماری‌های اعصاب و روان فقط دارو تجویز می‌کنند؟

خیر. امکان استفاده از روش‌های غیردارویی نیز برای بهبود علائم بیماری‌های اعصاب و روان وجود دارد و درمانشان محدود به روش‌های درمانی دارویی نیست.

روش‌های درمان غیردارویی بیماری‌های اعصاب و روان عبارت‌اند از:

• روان‌درمانی؛
• الکتروشوک درمانی؛
• نوروفیدبک(بازخورد عصبی)؛
• تحریک الکتریکی مغز (تی‌دی‌سی‌اِس/ TDCS)؛
• تحریک مغناطیسی مغز (آرتی‌اِم‌اِس/ RTMS).

۳. هریک از درمان‌های غیردارویی برای درمان کدام‌ بیماری مناسب‌تر است؟

هریک از درمان‌های غیردارویی برای بهبود اختلال‌های روان‌شناختی بخصوصی کاربرد دارند که در ادامه توضیح خواهیم داد.

روان‌درمانی

یکی از مهم‌ترین روش‌های درمانی غیردارویی، روان‌درمانی یا «درمان روان‌شناختی» است. از این روش درمان غیردارویی برای حذف یا کنترل علائمی استفاده می‌شود که بیمار اعصاب و روان از آنها رنج می‌برد تا به‌مرور عملکرد بهتری پیدا کند و وضعیت عمومی سلامت روحی و روانی‌اش بهتر شود.

انواع فوبیا، وسواس، اضطراب و افسردگی، ازجمله اختلال‌های روان‌پزشکی هستند که روان‌درمانی در بهبودشان نقش مؤثر خواهد داشت.

روان‌درمانی به‌تنهایی به رفع اختلال‌های شدید افسردگی یا وسواس و نظایر آن کمکی نمی‌کند و باید در این مواقع به عنوان راهکار کمکی، در کنار دارودرمانی استفاده شود تا به نتیجه‌ای دست یابیم و بهبودی در وضعیت علائم بیمار دیده شود.

الکتروشوک درمانی (ECT)

الکتروشوک درمانی که در سانتر بیمارستانی انجام می‌شود و با بیهوشی همراه است، یکی از کارآمدترین درمان های غیردارویی بیماری های اعصاب و روان به شمار می‌رود. از این روش برای درمان و بهبود علائم اختلال‌های روان‌شناختی زیر کمک گرفته می‌شود:

• افسردگی شدید؛
• اختلال دوقطبی؛
• بیماری‌هایی که با افکار آسیب به خود یا خودکشی همراه هستند؛
• بیماری‌هایی که به دارودرمانی پاسخ نمی‌دهند؛
• بیماری‌هایی که در آنها بیمار ظرفیت پذیرش دارو را ندارد یا در برابر مصرف آن مقاومت می‌کند.

نوروفیدبک

از این روش درمان غیردارویی برای بهبود علائم اختلال‌های زیر استفاده می‌شود:

• اختلال کم توجهی بیش فعالی (اِی‌دی‌اِچ‌دی/ ADHD)؛
• میگرن؛
• اضطراب؛
• انواع افسردگی؛
• استرس؛
• اختلال خواب؛
• ناتوانی‌های یادگیری؛
• سوءمصرف مواد.

تحریک الکتریکی مغز (TDCS)

درمان غیردارویی دیگری است که از آن برای بهبود علائم اختلال‌های زیر کمک گرفته می‌شود:

• میگرن؛
• افسردگی؛
• بازتوانی پس از سکته‌های مغزی؛
• وزوز گوش؛
• وسوسه و ولع مصرف مواد مخدر در کسانی که اعتیادشان را ترک کرده‌اند؛
• اختلال‌های اضطرابی؛
• دردهای مزمنی که به دارودرمانی پاسخ نداده‌اند؛
• بیماری‌های نورولوژیک مثل پارکینسون.

تحریک مغناطیسی مغز (RTMS)

مثل روش قبل از تحریک مغناطیسی مغز، هم برای درمان اختلال‌های روان‌شناختی و هم برای درمان بیماری‌های نورولوژیک استفاده می‌شود. ازجلمه اختلال‌هایی که این روش درمانی به بهبودشان کمک می‌کند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افسردگی اساسی؛
• اضطراب؛
• پانیک؛
• وسواس جبری؛
• اسکیزوفرنی (به بهبود علائم شناختی این بیماری و علائم منفی و توهمات شنوایی آن کمک می‌کند)؛
• انواع بیماری‌های نورولوژی مثل سکته عروق مغزی، پارکینسون و میگرن.

۴. نوروفیدبک چیست و چگونه انجام می‌شود؟

نوروفیدبک آموزش دادن مغز با استفاده از خود مغز. این روش نوعی بازتوانی مغزی است که با استفاده از ثبت امواج ای‌ای‌جی (نوار مغزی/ EEG) و دادن بازخورد عصبی به فرد انجام می‌گیرد. در این روش درمانی غیردارویی، مغز با بازخوردهایی که از محیط پیرامون و بدن دریافت می‌کند، آموزش می‌بیند که چطور امواج خودش را تنظیم کند. در واقع شاهد نوعی خودتنظیمی در مغز خواهیم بود و از خودِ مغز، برای آموزش‌دادن به آن استفاده می‌کنیم.

چگونگی انجام نوروفیدبک

هنگام انجام نوروفیدبک ابتدا بیمار روی صندلی مخصوص می‌نشیند و سپس، الکترودها، که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند، بر روی نقاط مشخص قرار داده می‌شوند. این الکترودها امواج مغزی را به‌شکل نمودارهای رنگی بر صفحه نمایشگر دستگاه نشان خواهند داد. متخصص از بیمار درخواست می‌کند که با حفظ آرامش، به صفحه نمایشگر نگاه کند. او باید تلاش کند تا با تنظیم امواج مغزی، و بدون دخالت دست‌ها، فیلمی را که مخصوص این روش درمانی است پخش کند؛ یا آنکه بازی مخصوص این روش درمانی را هدایت کند و پیش ببرد.

ادامه پخش فیلم، پیش‌رفتن بازی و دریافت پاداش، نشانه‌هایی هستند که بیمار را متوجه شرایط مطلوب امواج مغزی می‌کنند. ازسوی‌دیگر، توقف پخش فیلم، متوقف‌شدن بازی و ازدست‌دادن پاداش، بیمار را متوجه شرایط نامطلوب امواج مغزی می‌کنند. بیمار با دریافت این اطلاعات سعی می‌کند وضعیت تولید امواج مغزی‌اش را تنظیم و آن را به شرایط مطلوب نزدیک‌تر کند.

بیمار پس از گذراندن کامل دوره درمانی با روش نوروفیدبک یاد می‌گیرد که چطور آرایش جدیدی از امواج مغزی به وجود بیاورد و از آرایش نامطلوب امواج مغزی دوری کند.

۵. تحریک الکتریکی مغز از روی جمجمه (TDCS) چیست و چگونه انجام می‌شود؟

تحریک الکتریکی مغز از روی جمجمه نوعی درمان غیردارویی است که به عنوان راهکار درمانی مکمل و کمکی، در کنار سایر روش‌های درمانی از آن استفاده می‌شود. در این روش با استفاده از یک جریان الکتریکی ضعیف نواحی خاصی از مغز تحریک می‌شوند.

برای انجام آن دو الکترود که قطب‌های منفی و مثبت هستند بر روی سر قرار می‌گیرند. یکی از الکترودها تحریکی و دیگری مهارکننده است. با استفاده از این دو الکترود جریان الکتریکی خفیفی، در حد ۱ تا ۲ میلی‌آمپر، به سر وارد می‌شود که پس از عبور از نواحی مختلف مغز، شامل پوست سر و جمجمه، به سطح قشر مغز می‌رسد. جریان الکتریکی واردشده به سر، نورون‌ها و سلول‌های مغزی را باردار می‌کند (با ایجاد دو قطب مثبت و منفی در آنها) و از این طریق باعث فعالیت در آن ناحیه از مغز می‌شود و سوخت‌وسازِ (متابولیسم) مغزی را افزایش می‌دهد.

از دیگر اثرات مثبتی که در پی واردشدن جریان الکتریکی در مغز شاهدشان خواهیم بود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ورود کلسیم به داخل سلول‌های مغزی و به‌دنبال آن افزایش فعالیت سلولی؛
• افزایش میزان گلوکز و اکسیژن، بهبود عملکرد مغز و کمک به ترمیم مغزی؛
• ایجاد راه‌های ارتباطی جدید میان سلول‌ها و نورون‌های عصبی؛
• کمک به بازتوانی و ترمیم مغز با ایجاد ارتباط میان سلول‌ها/ نورون‌های عصبی آسیب‌دیده و سلول‌ها/ نورون‌های عصبی سالم.

۶. تحریک مغناطیسی مغز (RTMS) چیست و چگونه انجام می‌شود؟

در این روش درمانی غیردارویی که شباهت زیادی با تحریک الکتریکی مغز دارد، تحت‌تأثیر میدان مغناطیسی در نواحی خاصی از مغز فعالیت الکتریکی ایجاد می‌شود.

برای انجام آن بیمار پس از تحویل‌دادن اشیاء حساس به میدان الکترومغناطیسی (موبایل، ساعت، جواهرات و …) روی صندلی مخصوص می‌نشیند و متخصص، پس از اندازه‌گیری‌های دقیق بر روی سر بیمار، وسیله‌ای به نام کویل یا سیم‌پیچ را به سر او متصل می‌کند (در نقطه و ناحیه‌ای از سر که در ایجاد علائم روان‌شناختی نقش دارد). با کمک سیم‌پیچ جریانی الکترومغناطیسی به سر وارد می‌شود که پس از عبور از پوست و جمجمه به سلول‌ها و نورون‌های عصبی می‌رسد.

بسته به نیاز و تشخیص متخصص و با استفاده از این جریان الکترومغناطیسی واردشده می‌توان فعالیت و سوخت‌وساز در سلول‌ها و نورون‌های عصبی را بیشتر یا کمتر کرد (تحریک یا مهار). به‌این‌صورت برای درمان و بهبود علائم اختلال‌های روان‌شناختی مختلف از آن استفاده می‌شود.

تحریک مغناطیسی مغز دارای تأییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در بهبود علائم افسردگی اساسی و مقاوم به درمان است و بیشتر از هر اختلال دیگری به بهبود این اختلال روان‌شناختی کمک می‌کند.

۷. چه کسانی مجاز به تجویز این روش‌های درمانی هستند؟

ازآنجایی‌که تشخیص بیماری‌های اعصاب و روان به عهده روان‌پزشک است، معمولا خود او مجاز به تجویز روش‌های درمانی غیردارویی خواهد بود. البته متخصصان دیگر نیز بسته به نوع بیماری اجازه تجویز برخی درمان‌های غیردارویی را خواهند داشت. به‌استثنای دو روش درمانی الکتروشوک درمانی و نوروفیدبک که فقط به تجویز روان‌پزشک انجام می‌گیرند.

برای انجامروان‌درمانیمعمولا به کمک و تخصص روان‌شناس نیاز است. البته اگر روان‌پزشک دوره‌های مختص روان‌درمانی را گذرانده باشد خود او نیز می‌تواند این درمان غیردارویی را تجویز کند. در غیر این صورت باید بیمار را به روان‌شناس ارجاع دهد.

۸. درمان‌های غیردارویی چه عوارضی دارند؟

در ادامه به‌تفکیک درمان‌های غیردارویی مختلفی که راجع‌بهشان صحبت شد از عوارض هریک از اینها خواهیم گفت.

روان‌درمانی

عارضه خاصی ندارد ولی چون گاهی تعداد جلسات روان‌درمانی زیاد می‌شود، هم از نظر هزینه و هم از نظر مدت‌زمانی که صرف این نوع درمان می‌شود، ممکن است برای بیماران سخت باشد.

الکتروشوک درمانی

ازآنجایی‌که در این روش درمانی به بیهوشی کامل بیمار نیاز است، جدی‌ترین عوارض را دارد که شامل موارد زیر می‌شوند:

• فراموشی خفیف پس از به‌هوش‌آمدن که پس از ۱ تا ۲ ساعت از بین می‌رود؛
• اختلال حافظه خفیف که تا ۶ ماه به طول می‌انجامد (پس از گذشت این مدت‌زمان وضعیت حافظه به حالت عادی برمی‌گردد)؛
• سردرد و سرگیجه.

نوروفیدبک

در تحقیقات انجام‌شده عارضه جدی و خطرناکی برای درمان غیردارویی نوروفیدبک گزارش نشده است. اختلالاتی مثل بی‌خوابی، درد جزئی در ناحیه صورت، حالت تهوع و اضطراب خفیف، از عوارضی هستند که برخی مراجعان بعضا با شرکت در جلسه‌های درمانی نوروفیدبک تجربه می‌کنند. البته پس از تکمیل این جلسه‌ها هیچ اثری ازشان باقی نخواهد ماند و بیمار به شرایط عادی برخواهد گشت.

تحریک الکتریکی مغز

تحریک الکتریکی مغز نیز عارضه جانبی پایداری ندارد. خارش و سوزش در ناحیه‌ای از سر که الکترود به آن متصل می‌شود تنها ناراحتیِ ناشی از این روش درمانی است که البته جزئی است و به‌سرعت برطرف می‌شود.

تحریک مغناطیسی مغز

تحریک مغناطیسی مغز از ایمن‌ترین درمان‌های دارویی بیماری‌های اعصاب و روان است و عوارض خاصی ندارد. مهم‌ترین عارضه‌ای که این روش درمانی دارد تشنج است که البته احتمال بروز آن بسیار اندک است. احساس گیجی، سردرد خفیف، و سفت‌شدن یا احساس مورمورشدن عضلات صورت از دیگر عوارض جزئی این روش درمانی هستند که بعضا اتفاق می‌افتند.

۹. آیا درمان‌های غیردارویی بیماری‌های اعصاب و روان مجوزهای لازم را از وزارت بهداشت دریافت کرده‌اند؟

بله، تمامی درمان‌های غیردارویی ذکرشده مجوزهای لازم را از وزارت بهداشت دریافت کرده‌اند و برای درمان بسیاری از اختلال‌های روان‌شناختی از آنها استفاده می‌شود.

۱۰. آیا می‌توان بدون مراجعه به پزشک از درمان‌های دارویی تجویزشده برای شخصی با مشکل مشابه با خود استفاده کرد؟

خیر، به چند دلیل مهم، مصرف دارو و تجویز آن صرفا باید زیر نظر متخصص مغز و اعصاب یا روان‌پزشک انجام بگیرد.

• بسیاری از اختلال‌های روان‌شناختی علائم مشابهی چون تغییرات خلقی، کاهش انرژی، اختلال خواب و … دارند، حال آنکه هریک نیازمند دارو/ داروهایی بخصوص برای بهبود این علائم هستند. به عبارت دیگر، برای علائم مشابه ممکن است تشخیص‌های متفاوتی داده شود که تنها پزشک متخصص قادر به انجامش خواهد بود.

• دوز شروع داروها و نحوه افزایش دوز نیز برای هر اختلال روان‌شناختی متفاوت است و صرفا باید زیر نظر متخصص مشخص شود. هر دارو در دوز مشخصی تجویز می‌شود و به‌تدریج به آن افزوده می‌شود. در غیر این صورت ممکن است عوارض جدی مثل ناراحتی‌های پوستی ایجاد کند.
• طول مدت درمان در هر بیمار متفاوت است.

• تشخیص تداخل‌های دارویی در توان افراد غیرمتخصص نیست. مصرف هم‌زمان سدیم والپروات و لاموتریژین برای مثال می‌تواند سبب ایجاد تداخل دارویی شود و خطرساز باشد.

• هر دارو عوارض خاص خود را دارد و باید با توجه به سوابق بیماری داروی مناسب را تجویز کرد. پزشک متخصص با پرسیدن سؤال راجع‌به سوابق بیماری دارویی را برای مراجعش تجویز می‌کند که کمترین خطر و عارضه را برای او داشته باشد. برای مثال داروی لیتیوم برای کسانی که سابقه بیماری‌های کلیوی دارند باید با احتیاط تجویز شود.

۱۱. با فراگیری کرونا عده زیادی به‌جای مشاوره حضوری به مشاوره‌های آنلاین روی آورده‌اند. تجربه شما از جلسه‌های درمانی آنلاین چه بوده است و به نظرتان تا چه حد می‌توانند مفید باشند؟

در حال حاضر و با فراگیری ویروس کرونا تعداد کسانی که به‌جای مراجعه حضوری به جلسه‌های مشاوره آنلاین روی آورده‌اند، در مقایسه با قبل، بسیار بیشتر شده است.

مشاوره آنلاین از چند نظر مفید و خوب بوده است البته، ایرادهایی هم به آن وارد است. شاید مهم‌ترین مزیت آن صرفه‌جویی در زمان بیماران باشد. با شرکت در این جلسه‌ها دیگر نیازی به حضور در مطب پزشک و بودن در صف انتظار نخواهند داشت و به‌سادگی، می‌توانند از محل کار یا منزل، در زمانی که از قبل برایشان تعیین شده با پزشک متخصص تماس برقرار کنند. هزینه رفت‌وآمد هم نخواهند داشت و دیگر نیازی نیست در ترافیک‌های سنگین خیابان‌ها زمانشان را هدر دهند.

این نکته را هم نباید فراموش کرد که هزینه ویزیت آنلاین در مقایسه با ویزیت حضوری کمتر است.

مزیت دیگر مشاوره‌های آنلاین آن است که با کمکشان رعایت پروتکل‌های بهداشتی در شرایط کنونی ساده‌تر می‌شود، چراکه مطب‌ها خلوت‌تر می‌شوند و نیازی به حضور فیزیکی بیمار نیست.

بعضی از بیماران در منزل احساس مکالمه امن‌تری دارند و می‌توانند مشکلات‌شان را با پزشک‌شان راحت‌تر مطرح کنند.

تنها ایراد مشاوره‌های آنلاین به معاینه فیزیکی بیماران مربوط می‌شود. روان‌پزشک نیاز دارد که برای بررسی عوارض داروها چند وقت یک بار بیمارش را معاینه فیزیکی کند، مثلا علائم حیاتی‌اش را بگیرد و نظایر این، که با این نوع جلسه‌های درمانی امکانش نیست.

۱۲. وضعیت بیماری‌های اعصاب و روان در ایران نسبت به سایر کشورها چگونه است و کدام اختلال‌های روانی در ایران بیشتر رواج دارند؟

طبق آماری که وزارت بهداشت ایران منتشر کرده است حدود ۲۱ میلیون نفر از جمعیت کشور مبتلا به اختلال‌های اعصاب و روان هستند: یعنی ۲۵ درصد از جمعیت کشور. به عبارت دیگر، از هر ۴ نفر یک نفر، و از هر ۴ خانواده یک خانواده درگیر بیماری‌های اعصاب و روان هستند. بخش اعظم این بیماران، نزدیک به دوسوم آنها، مبتلا به اختلال‌های اضطرابی و افسردگی هستند.

طبق آماری که سازمان بهداشت جهانی منتشر کرده است نیز حدود ۲۵ درصد از مردم جهان مبتلا به اختلال‌های اعصاب و روان هستند. بنابراین وضعیت این بیماری‌ها در ایران به آمار جهانی نزدیک است.

البته مطالعه‌های جدید نشان می‌دهد که در ماه‌های اخیر و به‌خاطر همه‌گیری بیماری کووید ۱۹، اختلال‌های اعصاب و روان، افسردگی و اضطراب در جهان رشد چشمگیری داشته‌اند. ابتلا به کووید ۱۹ و ترس از ابتلا به این بیماری دو عامل مهم در افزایش آمار و ارقام مبتلایان به بیماری‌های اعصاب و روان بوده‌اند.

فشارهای اقتصادی، تأخیر در واکسیناسیون و مشکلات دیگری ازاین‌دست باعث شده تا آمار خشونت، افسردگی و اضطراب در ایران، در مقایسه با سایر کشورها کمی بیشتر باشد.

۱۳. چطور می‌توانیم از بیماری‌های اعصاب و روان پیشگیری کنیم؟

با رعایت توصیه‌هایی که در ادامه مطرح می‌شوند خطر ابتلا به بیماری‌های اعصاب و روان کمتر خواهد شد و از لحاظ روحی زندگی سالم‌تر و بهتری خواهید داشت.

• داشتن خواب شبانه کافی:توصیه می‌شود بزرگ‌سالان به‌طور میانگین ۸ ساعت خواب شبانه داشته باشند تا مغز و جسم امکان تجدید قوا پیدا کند. کمبود خواب سبب تغییرات خلقی می‌شود، در حافظه اختلال ایجاد می‌کند، قدرت یادگیری را کمتر می‌کند و مشکلات دیگری ازاین‌دست پیش می‌آورد. اینها به‌مرور سبب بروز و تشدید اختلال‌های اعصاب و روان خواهند شد.
  به‌علاوه توصیه می‌شود تا چند ساعت قبل از خواب از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار و انجام ورزش‌های سنگین پرهیز کنید. همین‌طور از استفاده از وسایل الکترونیکی مثل لپ‌تاپ یا موبایل. دوش آب گرم و گوش‌دادن به موسیقی‌های آرامش‌بخش قبل از خواب به داشتن خواب شبانه بهتر و راحت‌تر کمک خواهد کرد.

• ورزش‌کردن:ورزش با بهبود جریان خون اکسیژن‌رسانی به مغز را تقویت می‌کند و به‌این‌صورت، باعث بهترشدن عملکرد مغز می‌شود. در پی بهبود عملکرد مغزی در توانایی‌هایی مثل تکلم، تفکر و قدرت تصمیم‌گیری هم شاهد پیشرفت خواهیم بود.
  توصیه می‌شود بزرگ‌سالان در هفته حدود ۱۵۰ دقیقه فعالیت جسمانی داشته باشند. دویدن آهسته یا پیاده‌روی سریع ازجمله ورزش‌های مناسب هستند که ما را به نتیجه مطلوب خواهند رساند.

• پرهیز از مصرف دخانیات، نوشیدنی‌های الکلی و مواد مخدر:مصرف اینها سبب کاهش قدرت و توانایی‌های ذهنی و ادراکی مغز می‌شود و با تحت‌تأثیر قراردادن سلول‌های مغزی باعث ایجاد اختلال‌های خلقی، اختلال خواب، اختلال حافظه و تمرکز می‌شود. به‌علاوه مصرف الکل و مواد مخدر نشانه‌های اختلال‌های اعصاب و روان مثل افسردگی دوقطبی و اضطراب را تشدید خواهد کرد و بعضا به توهم‌های شنوایی و بینایی دامن می‌زند و حتی می‌تواند سبب بروز حملات پانیک شود.

• تقویت روابط اجتماعی:بهتر است در هفته حداقل چندساعتی را برای داشتن تعاملات اجتماعی کنار گذاشت. کسانی که بیشتر با مردم جامعه ارتباط دارند شاداب‌تر هستند، به آینده امیدوارترند و انگیزه بیشتری دارند.

• آموختن مهارت‌های جدید:آموختن مهارت‌های جدید نیز مثل مورد قبل باعث افزایش انگیزه، امید و شادابی می‌شود و در بهبود خلق نقش دارد.

• کنترل و مدیریت استرس:قرارگرفتن در معرض استرس سبب ترشح هورمون‌هایی می‌شود که به‌مرور عملکرد مغزی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. استرس اگر مزمن شود، سبب بروز افسردگی خواهد شد. تکنیک‌هایی وجود دارند که با کمکشان می‌توان استرس را مدیریت و کنترل کرد. در ادامه به تعدادی از این تکنیک‌ها اشاره می‌کنیم:
• نوشتن عوامل استرس‌زا روی کاغذ؛
• انجام ورزش‌هایی مثلیوگاکه باعث تمدد اعصاب و آرامش بیشتر ذهنی می‌شوند؛
• برقراریتعادلمیان کار، تفریح و زندگی و گذاشتن زمان و انرژی کافی برای هریک از اینها.

درمان‌های غیردارویی می‌توانند برای بهبود علائم و درمان بیماری‌های اعصاب و روان فوق‌العاده مؤثر و مفید باشند. البته باید در نظر داشت که در بیشتر مواقع از این روش‌های درمانی به عنوان راهکار کمکی، در کنار دارودرمانی و روش‌های دیگر درمانی استفاده می‌شود تا نتیجه مطلوب حاصل شود. این نکته را هم نباید فراموش کرد که راهکارهای درمانی معرفی‌شده صرفا مختص به اختلال‌های اعصاب و روان نیستند و برای بازتوانی مغزی و درمان بیماری‌های نورولوژیک هم کاربرد دارند.

اگر تجربه، سؤال یا نظری درباره موضوع مطلب دارید، می‌توانید در قسمت «ارسال دیدگاه» با ما و مخاطبین چطور در میان بگذارید.