چرا داستان حسنک مورد توجه است ایسنا

این استاد دانشگاه و شاهنامه‌پژوه که در کارنامه خود تصحیح «تاریخ بیهقی» را با همکاری مهدی سیدی دارد، در گفت‌وگو با ایسنا درباره اینکه بیهقی به عنوان «پدر نثر فارسی» شناخته می‌شود اما در کتاب «چند سخن که دبیران در قلم آرند» ویراسته صادق کیا توصیه‌ای به دبیران دارد که از واژه‌های عربی به جای واژه‌های فارسی در نامه‌های اداری استفاده کنند و تأثیری که این موضوع بر زبان فارسی گذاشته است، اظهار کرد: این کتاب یک رساله منسوب به بیهقی است که در برابر کتاب «تاریخ بیهقی» مهم نیست. در گذشته دبیران و منشیان دستگاه‌های دولتی که آدم‌های فاضلی بودند در نامه‌نگاری‌ها زبان و ضوابطی خاصی داشته و از واژه‌ها و زبان خاصی برای افراد مختلف استفاده می‌کردند و بیهقی این واژه‌ها را جمع کرده است. این کتاب کار جدی‌ای نبوده است و احتمالا جزء یادداشت‌های بیهقی است که بعدها به صورت رساله درآمده است.

او با تأکید بر اینکه این رساله منسوب به بیهقی در برابر تاریخ بیهقی به لحاظ نامه‌نگاری اهمیت چندانی ندارد، گفت: در «تاریخ بیهقی» نامه‌ و مکاتبات دیوانی بسیاری وجود دارد که بهتر  و دقیق‌تر  از این دفتر می‌شود اصطلاحات اداری مربوط را استخراج  و حتی توصیه کرد، بخصوص اینکه بیهقی خود به آن‌ها عمل کرده است. شاید بیهقی آن رساله را از «تاریخ بیهقی» به صورت تفننی جمع می‌کرده و کار جدی‌ای نیست. به هر حال بیهقی از این جهت نیز کارش قابل توجه است که کارش سرمشق نامه‌نگاران، منشی‌ها و روابط عمومی ادارات می‌تواند باشد. البته با توجه به مقتضیات روزگار که برخی چیزها را به‌روز استفاده کرده است، طبیعتا زبان بیهقی به درد روزگار ما نمی‌خورد اما به لحاظ قواعد و ضوابط نامه‌نگاری و شاید پاره‌ای از واژه‌ها می‌توان از آن استفاده کرده و آداب نامه‌نگاری را از او آموخت.

یاحقی سپس درباره تأثیر کتاب «تاریخ بیهقی» در زبان فارسی نیز بیان کرد:می‌توان از واژه‌های تاریخ بیهقی با احتیاط و آشنایی با مکانیسم و ضوابط زبان فارسی استفاده کرد اما اینکه کسی بخواهد مستقیما از واژه‌ها و مکاتبات اداری «تاریخ بیهقی» استفاده کند، خیلی دستش باز نیست؛ بسیاری از واژه‌ها آن زمان بوده و الان هم هست حتی معنی‌شان هم تغییر نکرده است اما خیلی از اصطلاحات معنایشان تغییر کرده است و امروز معادل‌های دیگری دارد. کسی که متخصص زبان‌ فارسی باشد و فراز و فرود زبان فارسی را در طول تاریخ بداند و با «تاریخ بیهقی» آشنا باشد می‌تواند از واژه‌ها استفاده و آن‌ها را توصیه کند.

 این استاد دانشگاه درباره اینکه «تاریخ بیهقی» برای انسان امروز چه‌ آورده‌ای می‌تواند داشته باشد و چرا مخاطب امروز  باید «تاریخ بیهقی» بخواند، گفت: آثار بزرگی مانند «تاریخ بیهقی»، «شاهنامه» و آثار بزرگانی چون سعدی و مولوی پشتوانه زبان فارسی هستند. زبان امروز ما متکی بر این متون است بدون اینکه لازم باشد یا توصیه شود که مستقیماً از آن‌ها استفاده شود. باید این متون را خواند و متناسب با زبان خاص امروز دانش و معرفتی را که در این متن‌ها وجود دارد، کشف کرد. نفس خواندن متون قدیم و آشنا بودن با آن‌ها به انسان مهارت می‌دهد. زمانی که اثری را می‌خوانیم سرشار می‌شویم، زبان و قلم و نگاه‌ و فکرمان باز می‌شود و این آثار در آدمی به صورت غیرمستقیم اثر دارد. البته گاه می‌توان با احتیاط با توجه به تغییراتی که در معنای کلمات صورت گرفته و با توجه به نیازهای روزگار خودمان از آن‌ها به صورت مستقیم استفاده کرد.

این شاهنامه‌پژوه و مصحح در پاسخ به این پرسش که آیا به‌قدری که شایسته و بایسته بیهقی است به او و آثارش پرداخته شده است، گفت: متأسفانه در حد کار بیهقی به او توجه نشده است و شاید این موضوع به‌دلیل فاصله‌ای باشد که ما از او گرفته‌ایم و بیهقی ناشناخته مانده و حقش ضایع شده است. «تاریخ بیهقی» در واقع پایگاه، ریشه و بنیاد زبان فارسی است و این زبان بر کتاب‌هایی مانند «تاریخ بیهقی»، «شاهنامه»، «بوستان» و «گلستان» استوار مانده است. اگر به این پایه‌ها توجه داشته باشیم، می‌توانیم با اطمینان بیشتری کار کنیم و زبان فارسی را تقویت کنیم. 

او با بیان اینکه در سال‌های اخیر به بیهقی توجه شده و با  اشاره به چاپ تصحیح و گزیده‌های مختلفی از تاریخ بیهقی اظهار کرد: حدود ۱۷ سال است که برای روز اول آبان برنامه‌هایی را برای بزرگداشت بیهقی داریم و  چندسالی تلاش کردیم تا این روز را به ثبت ملی برسانیم که در نهایت اتفاق افتاد و همین امر باعث شده تا حداقل به این مناسبت رسانه‌ها به بیهقی بپردازند، همین کاری که شما می‌کنید و با گفت‌وگو درباره او توجه‌ها را در فضای عمومی به این شخصیت جلب می‌کنید. 

 یاحقی در ادامه به گسترش سنت بیهقی‌خوانی در جامعه ادبی اشاره کرد و گفت: در گذشته سنت حافظ‌خوانی و مثنوی‌خوانی را داشتیم، اخیرا  شاهنامه‌خوانی زیاد شده  است و چندسالی می‌شود که سنت بیهقی‌خوانی راه افتاده است. برای اولین بار در دانشگاه فردوسی مشهد این سنت را آغاز کردیم  و آن زمان که امکانات فضای مجازی هم نبود، این کتاب را دوباره خواندیم و این سنت کم‌کم گسترش یافت و در تهران و جاهای دیگر گروه‌هایی هستند که تاریخ بیهقی را می‌خوانند و گسترش می‌دهند. همین‌ها باعث شده تا حساسیت نسبت به این کتاب پیدا شود و به آن توجه نشان داده شود.

 او یادآور شد: امسال سعی داریم به بخش دراماتیک «تاریخ بیهقی» بپردازیم. این کتاب ظرفیت نمایشی دارد و نمایشنامه‌نویسان و فیلمسازان می‌توانند آثاری درباره این کتاب تولید کنند. امیدواریم در آینده آثار فاخری در  زمینه تاریخ بیهقی در حوزه نمایش و سینما و تئاتر تولید شود و مردم با این اثر سترگ آشنا شوند. اگر هنرمندان سراغ اثری بروند خیلی بیشتر می‌توانند اثرگذار باشند. اگر فیلم خوبی بر اساس تاریخ بیهقی ساخته شود، همه ایران از آن استفاده می‌کنند و تأثیرش به‌مراتب بیشتر از سخنرانی و کتاب نوشتن و جلسات محدود بیهقی‌خوانی است. امیدواریم با ثبت روز ملی بزرگداشت بیهقی توجه  و آشنایی با این شخصیت و اثر او در جامعه بیشتر شود.

 این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: کمی ما را از متون قدیم ترسانده‌اند؛ جوان‌ها می‌ترسند که متون را نمی‌فهمند. آیا زمانی که شما فیلمی می‌بینید و یا کتابی می‌خوانید همه‌اش را متوجه می‌شوید؟ ممکن است چیزهایی را متوجه نشوید اما اگر درصدی از آن را هم متوجه شوید غنیمت است بنابراین باید این کتاب را خواند و سراغش رفت. اگر شروع به خواندن کنید کم‌کم به سبک نویسندگی بیهقی عادت می‌کنید و بسیاری از مجهولات مشخص می‌شود. من جوانان را تشویق و توصیه می‌کنم تا فارسی‌زبانان، دانشجویان، معلمان و دانش‌آموزان تاریخ بیهقی را بخوانند و نترسند از اینکه آن را نفهمند، هرچه را که متوجه شوند غنیمت است.

محمدجعفر یاحقی همچنین درباره اینکه بسیاری داستان «بر دار کردن حسنک وزیر» را به واسطه انتشار آن در کتاب درسی می‌شناسند و تاریخ بیهقی در این داستان برایشان خلاصه شده است، چه داستان‌های دیگری از این کتاب می‌تواند جذاب باشد و حتی در کتاب‌های درسی گنجانده شود، توضیح داد: داستان حسنک یکی از داستان‌های جذاب و پرحادثه «تاریخ بیهقی» است البته بیهقی هم نسبت به حسنک حساسیت داشته و آن را با حس و حال مطرح کرده است و این موضوع باعث شده شهرت بیشتری پیدا کند و تنظیم‌کنندگان کتاب درسی از این داستان استفاده کنند اما تنها حسنک نیست و در تاریخ بیهقی داستان‌های زیادی وجود دارد که می‌تواند مطرح شود البته ممکن است به آن زیبایی و درخشش نباشند؛ داستان‌هایی چون «افشین و بودلف»، «خیشخانه»، «هارون‌الرشید و یحیی برمکی» و «سیل غزنین». 

او سپس بیان کرد: در تاریخ بیهقی چندین فروگیری وجود دارد، حاکمیت افرادی را که دوست نداشت به بهانه‌های مختلف دستگیر و امولشان را مصادره می‌کرد و آن‌ها را حبس می‌کردند.  در «تاریخ بیهقی» جز حسنک، شاهد قتل دیگری نیستیم، بیشتر مخالفان را زندان می‌کردند و با وجود اینکه قتل ممنوعیتی نداشت از آن پرهیز می‌کردند و خود بیهقی گفته است «خون ریختن کار بازی نیست».  این کار را نمی‌کردند و کسی را نمی‌کشتند زیرا از عواقب آن بیمناک بودند اما خب حسنک استثنا بود زیرا پشتش دستور خلیفه بود.  بقیه داستان‌ها شاید از این جهت برای بازآفریتی و استفاده در متون آموزشی بهتر باشد.

این مصحح با تأکید بر این که داستان‌ها و روایت‌های تاریخی مهم و فراز و فرودهایی که در این کتاب وجود دارد، بسیار بااهمیت است، گفت: در یکی  از بخش‌ها یعقوب  لیث در نیشابور با حاکم  شهر دیدار می‌کند و  گفت‌وگوی آن‌ها بسیار لطیف و پندآموز است که هر کسی می‌تواند از آن لذت ببرد. بیهقی در جاهای مختلف و بعد از مرگ افراد و فروگرفتن آن‌ها جملات و نصایحی کوتاه دارد که بسیار آموزنده است و شایستگی انتخاب در متون درسی و آموزشی را دارد و می‌تواند بابی برای آشنایی نسل جوان با این متن باشد.

 یاحقی در پایان گفت: «تاریخ بیهقی» سزاوار خواندن است، خب متن قدیمی است و طبعا دست‌اندازهایی دارد اما نگران نباشید و بخوانید و  هر اندازه از آن فهم کنید، غنیمت است. توصیه من این است این متون را بخوانید زیرا آن‌ها پشتوانه زبان فارسی هستند. زبان فارسی هویت ماست و اگر ایرانیت با چیزهایی معنا شود یکی از آن‌ها زبان فارسی است. این زبان سابقه تاریخی چندهزارساله دارد و این زبان تاریخی محترم و مقدس است بخصوص اینکه به ما هویت و سرفرازی و ایرانیت می‌دهد و ما را در فرهنگ خودمان مستحکم می‌کند. 

انتهای پیام